Artykuł przywołuje różne ujęcia kategorii sprawstwa w naukach społecznych, wskazując na ich ograniczenia w analizie doświadczeń kobiet zaangażowanych w działania w strukturach organizacji religijnych. Celem artykułu jest przybliżenie koncepcji sprawstwa jako wymiaru ludzkiego działania, które jest ukierunkowane na reprodukowanie religijnego status quo, a także systematyzacja różnych, ugruntowanych w badaniach nad płcią i religią ujęć sprawczych wzorów działań (autorstwa m.in. Orit Avishai, Kelsy Burke). Dane empiryczne, do których odwołuje się tekst, są efektem badań zrealizowanych w ramach dwóch projektów, dotyczących relacji między gender a religią, zrealizowanych w Polsce i w Anglii. Tekst bazuje przede wszystkim na wynikach indywidualnych wywiadów pogłębionych przeprowadzonych m.in. z kobietami aktywnymi w organizacjach kurialnych Kościoła katolickiego w Polsce i w polskich organizacjach kościelnych w Anglii działających w ramach Polskich Misji Katolickich.

One of the main traits of a society of reflexive modernity is the critical analysis of categories that in the past appeared unquestionable. Socio-cultural gender and health or illness/mental disorders are categories of this type. Above all, they are socially constructed, that is, they are dependent on culture and on political, economic, and religious factors. The author undertakes to analyse the relations between the diagnostic criteria used in the international system of classifying mental diseases (DSM-IV and ICD-10) and traditional schemas of masculinity and femininity. Confirmation of the incidence of particular diseases in connection with gender is the author’s entry point for seeking answers to why individuals suffering from certain illnesses/mental disorders display behaviour corresponding to traditional gender roles, even though contemporary gender roles are fluid in many respects, and hypotheses about biological differences as causes of incidence of disease in men and women have not been empirically confirmed.