Zjawisko tzw. polskiego teatru monumentalnego od niespełna stu lat opiera się próbom konceptualizacji. Tworzony przez ludzi czasów przełomu w osobliwej „transepokowej” przestrzeni mentalnej, powstawał z hybrydycznego surowca łączącego romantyczną i postromantyczną treść z awangardową formą. „Narodowy i ponadnarodowy jednocześnie”, przynieść miał na drodze „zawangardyzowania romantyzmu” czy też „unarodowienia awangardy” niepowtarzalny, myślowo-artystyczny konstrukt, który okrzyknięty został odkrywczym polskim wkładem w reformę europejskiego teatru. Z racji swojego heterogenicznego surowca bywał zaliczany do grona przedsięwzięć o charakterze awangardowym, to znów wykluczany z niego, a właściwą problematyzację zagadnienia utrudniała dotąd matryca myślowa, zbudowana wokół dogmatu o nieprzystawalności awangardy i tzw. obowiązków narodowych. W perspektywie współczesnych interdyscyplinarnych badań nad „mozaikowym” modernizmem i jego wewnętrznymi napięciami zjawisko to wydawać może się jednak ciekawą egzemplifikacją syntetyzującej pracy modernizmu.