The Author discusses the communist period of Polish history as it is pictured in selected products of contemporary popular culture. The present paper is based on textual analysis of comic books on the history of PRL (the first ones which appeared after 1989) and hip-hop songs.

The author analyses a history of research on culture in communist Poland and the USSR (later Russian Federation). She finds similarities and differences. During the time of communist Poland a tendency was to standardize the supply of culture and make the access to it more democratic. The basic task of the sociology of culture in communist Poland was to control the advancement process of culture dissemination and research into the various forms of participation. However, in the second half of the 70s attention was more and more focused on the directions of cultural sociology development and functions. Following the fall of communism this discipline was faced with a challenge of embracing all the important directions of changes while indicating a now socio-cultural model at the same time. In the USSR, on the other hand, the government was interested only in the cultural research which was to confirm a hypothesis on fast cultural development of masses. Sociology of culture did not exist as a science, though. Following years of deep crisis, when perestroika period began, sociologists of post soviet Russia faced a serious challenge: how to move from “the only one true” Marxist paradigm to the mastering and usage of various theories which functioned in sociology around the world. The Author indicated the contribution in this respect i.a. of Vladimir Yadov or academics circled around Yurij Levada. In general one can say that in Poland as well as in Russia, the sociology of culture following the fall of communist regime and following certain major political, economic, social and cultural changes, found itself in entirely new reality.

This essay contains reflections on the problems of discourse that appear in analyzing written historical sources. The author refers to Krzysztof Gajewski’s book, Reprezentacje komunizmu. PRL z perspektywy badań literackich i kulturowych [The Representation of Communism: The PPR from the Perspective of Literary and Cultural Studies] (2018). The primary findings concern the necessity of taking into account the linguistic framework of the given era.

Dla Czechosłowacji, państwa pozbawionego dostępu do morza, naturalną drogą wyjścia na Bałtyk była Odra i Szczecin. W okresie międzywojennym XX w. kraj nad Wełtawą, mimo otrzymania w traktacie wersalskim prawa do własnej strefy wolnocłowej w porcie szczecińskim oraz pozyskania na jego podstawie taboru rzecznego, nie wykorzystał w pełni szlaku odrzańskiego. Splot różnorakich czynników spowodował, że Praga skierowała ekspansję handlową i tranzytową na porty Morza Północnego i Morza Śródziemnomorskiego, a zwłaszcza na Hamburg. II wojna światowa przyniosła zmiany w politycznej i gospodarczej sytuacji Polski i Czechosłowacji. W wyniku przesunięć terytorialnych część dotychczasowych ziem niemieckich i Odra na zdecydowanej większości biegu znalazły się w granicach państwa polskiego. Zażegnanie konfliktu granicznego i względna normalizacja stosunków między obu państwami skutkowały podpisaniem układu o przyjaźni i wzajemnej pomocy z 10 marca 1947 r. oraz późniejszej (4 lipca tego roku) konwencji o zapewnieniu współpracy gospodarczej. Ważną jej część stanowił układ komunikacyjny, który zapewniał Czechosłowacji wolny obszar celny w porcie szczecińskim oraz uprzywilejowaną pozycję w żegludze odrzańskiej. Umożliwiał także korzystanie z polskich portów morskich przez czechosłowacką flotę handlową na takich samych warunkach, jakim podlegały polskie jednostki pływające. Następstwem układu komunikacyjnego była umowa między Czechosłowacją a Polską o dzierżawie terenów w porcie szczecińskim, zawarta 15 lipca 1949 r. Na jej mocy państwo znad Wełtawy otrzymało do własnej eksploatacji nabrzeże z przyległym terenem (300 m dł. i 100 m szer.). Dla wykorzystania odrzańskiego szlaku transportowego została powołana (12 maja 1948 r.) „Czechosłowacka Żegluga na Odrze”, z siedzibą we Wrocławiu i oddziałem w Szczecinie. Natomiast spedycję tranzytu czechosłowackiego przechodzącego przez porty polskie zmonopolizowała w końcu lat 40. XX w. spółka z o.o. „Spedrapid” w Gdyni (z oddziałami w Gdańsku i Szczecinie), której kapitał oraz władze stanowiły firmy polskie i czechosłowackie. Po kilku zaledwie latach eksploatacji własnego rejonu przeładunkowego w porcie szczecińskim oraz przedsiębiorstwa armatorskiego na Odrze, które okazały się wyjątkowo nierentowne, Praga zrezygnowała ze względów ekonomicznych z ich utrzymywania. Nowy układ komunikacyjny między Polską a Czechosłowacją, zawarty 13 stycznia 1956 r., kładł kres istnieniu obcego obszaru portowego w Szczecinie oraz odrzańskiej spółki żeglugowej. Co istotne, zniesienie obu agend nie tylko nie doprowadziło do spadku obrotów tranzytowych idących przez Szczecin, ale przeciwnie – przyniosło ich wzrost. Szczecin odgrywał w następnych dekadach ważną rolę dla czechosłowackiego handlu zagranicznego. Nadodrzańskie miasto stało się wkrótce największym portem tranzytowym południowego sąsiada Polski, odbierając w 1958 r. palmę pierwszeństwa Hamburgowi. Szczeciński armator – Polska Żegluga Morska – znajdował się w czołówce przewoźników w eksporcie-imporcie ładunków czechosłowackich. Kraj znad Wełtawy korzystał także z produkcji szczecińskiego przemysłu okrętowego, skąd pochodziła część statków jego narodowego armatora. Wskazać również należy udział szkolnictwa morskiego Szczecina w przygotowaniu kadr oficerskich wspomnianego przedsiębiorstwa państwowego „Czechosłowacka Żegluga Morska”. Próby silniejszego związania organizacyjno- kapitałowego południowego sąsiada Polski z gospodarką morską Szczecina, podejmowane w latach 60., 70. i 80., nie przyniosły jednak pozytywnego rezultatu.

Turkowski refers to Michał Przeperski’s much-read biography of Mieczysław F. Rakowski, which constitutes interesting literature not only for those interested in the political history of the Polish People’s Republic, but also for those researching social processes in post-war Poland. In particular, Turkowski ascertains that one can discover numerous valuable observations concerning the issue of social advancement in this biography, observations that question the durability of the heritage of the system of real socialism in this respect.

The Author discusses Anna Idzikowska-Czubaj 's study Cultural and Historical Significance of Rockand Roll in Poland". Rock and roll had immense importance in the contemporary history of Poland. It constituted one of the few fields of relatively free expression of the youth under communist mass culture. On the other hand it is true that communists tried to use it to canalize a potential revolt of young people.

Uznanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej oraz podpisanie umowy gospodarczej pomiędzy Szwecją i Polską w lipcu 1945 r. otworzyło nowy rozdział w historii stosunków pomiędzy tymi państwami. Celem artykułu jest zaprezentowanie zróżnicowanych form kontaktów dwustronnych w sferze gospodarczej i politycznej w latach 1945–1989 oraz próba odpowiedzi na pytanie, jakie czynniki wewnętrzne i międzynarodowe miały wpływ na kierunki rozwoju stosunków pomiędzy dwoma nadbałtyckimi sąsiadami. W tym długim okresie wyróżnić można kilka etapów współpracy, kiedy wyraźnie zmieniały się zarówno ekonomiczne, jak i polityczne uwarunkowania relacji dwustronnych. W pierwszym okresie (1945–1951) miał miejsce szybki wzrost wymiany handlowej przy równoczesnym pogarszaniu się stosunków politycznych, które w dużym stopniu wynikały z atmosfery napięcia zimnowojennego. W kolejnych etapach (1952– 1960, 1961–1969, 1970–1979, 1980–1989) sytuacja ulegała znacznym zmianom, na co wpływ miało wiele czynników gospodarczych i politycznych, zarówno wewnętrznych, jak i międzynarodowych, które mimo woli i zaangażowania obu partnerów nie doprowadziły do wyjścia z impasu w ostatniej dekadzie. Mimo polskich planów dotyczących szybkiej modernizacji gospodarki, które wymagały pożyczek zagranicznych oraz możliwości sprowadzenia zarówno niezbędnych surowców (ruda żelaza), wysokiej klasy maszyn i urządzeń, a także niewielkiej odległości obu państw, gwarantującej stosunkowo niskie koszty transportu, spadało szwedzkie zaufanie do terminowości dostaw i jakości oferowanych towarów. Polityczny wstrząs związany ze stanem wojennym oraz wsparcie środowisk szwedzkich dla opozycji w Polsce nie ułatwiały odrodzenia dobrych kontaktów, które istniały w okresie powojennym oraz w latach 70. XX w. Podstawę źródłową rozważań stanowią polskie i szwedzkie materiały archiwalne, dane statystyczne oraz komentarze prasowe.

The article discusses the problem of province and smaller cities/towns within general political and social changes in critical times of Communists’ Poland and the role played by smaller communities in the occuring changes. The Author states that the influence range of central changes in the Communists’ party PZPR and other state organs in Warsow had a weaker feedback on the province and their regional pendants. The same concerned vivid social workers’ and independence movements, strikes and different struggles. The neighbourhood of two big centres: Szczecin and Gdańsk, the craddle of „Solidarność”, have had a rather low-rated effect on the changes in Koszalin (mainly influenced by Szczecin) and Słupsk (mainly influenced by Gdańsk) region. The both centres were active clusters of oppositional movements. Between them, as Marciniak stated, existed in the years 1956–1981 a precipice, a ‘sociological vacuum’, conditioned mainly by a lack of strong academic, intellectual and religious circles.

The Vladimir Lenin Steelworks and other state-owned enterprises in Nowa Huta, the eastern district of Cracow, ran a number of holiday centres all over Poland and encouraged their staff to spend their leave in those places with their family members and colleagues. This form of organized leisure was also promoted by the press. So for example Głos Nowej Huty, a weekly issued by the Workers’ Council of the VL Steelworks, published articles showing the attractions and, occasionally, problems of individual holiday homes. At the same time readers were encouraged to file in their application in good time. The publicity contributed to the success of this type of organized leisure — the number of people who took up this offer increased year on year throughout that period.

This article is an comprehensive media-analysis of 'Życie i Kultura' [Life and Culture], a sup-plement published in 1951–1956 with the weekend edition of Głos Szczeciński, the newspaper of the Polish United Workers' Party in Szczecin, aimed at delineating its idea of regionalism, i.e. the character of regional identity that the paper was trying to construct for a population made up entirely of migrants. The article contains a list of journalists connected with Szczecin and the region; an account of serial articles featuring regional themes; an analysis of various aspects of regionalism in reportage; and a review of materials of regional interest that found their way into print.

Hanna Krall is an acclaimed journalist and author, whose books were translated into multiple languages. However, relatively little critical attention has been given since her rise to world fame to her early work as a journalist. This article revisits this unjustly neglected part of her biography, when she made her name by reportages portraying the realities of life in Poland in the 1970s (the Edward Gierek's decade) and registering the tensions that led to the political earthquake of 1980 and culminated in the collapse of the communist system in 1989.

This article looks at the record of the activities of Poland’s Women’s League, first registered in 1945 under the name Social and Civic League of Women, presented in its two magazines, Kobieta Dzisiejsza [Today’s Woman] and Kobieta [Woman] published in 1946–1947 and 1947–1949 respectively. Their approach and choice of stories were to demonstrate the new organization’s concern with the lives of their readers. The magazines offered advice on how to cope with problems of everyday life, both at home and in the workplace. The broad range of themes was intended to appeal to a broad audience from all walks of life, including those that were not members of the new organization.

Artykuł przedstawia kulisy powstania, funkcjonowanie i nagły upadek tygodnika, mającego w zamierzeniach decydentów stać się „konkurencją” dla amerykańskiego „Life’a”. Z uwagi na równoważną treści pisanej wagę fotografii publikowanych w piśmie — zdjęcia i ich autorzy są przedmiotem szczególnego zainteresowania. Artykuł pokazuje ewolucję pisma związaną ze zmien-nością politycznego klimatu, zmagania z cenzurą, jak też manipulacje fotografiami.

The article presents the history of the competition and design of the building originally intended for the Juliusz Osterwa Theatre in Lublin (currently the Centre for the Meeting of Cultures). Both the concepts of the location of the building and urban conditions were discussed, as well as various conceptual designs of the theatre, awarded and distinguished in an architectural competition at the turn of the 1950s and 1960s. In the further part of the article, the concept of the experimental scene, proposed by Kazimierz Braun in the early 1970s, is discussed. The background for the reconstruction of the history of the design and construction of the building are changes in the style and arrangement of the modern theatre architecture, with particular emphasis on Central and Eastern Europe.

Studencki strajk jesienią 1981 r. był czasem wzmożonej studenckiej aktywności kulturalnej. Powstawały wówczas inicjatywy wydawnicze niezależne od cenzury. W tych też okolicznościach studenci zrzeszeni wokół Lubelskiego Klubu Dziennikarzy Studenckich wznowili „Biuletyn” Informacyjny”, którego pełny tytuł tym razem brzmiał „Biuletyn Informacyjny LKDS. Wydanie Strajkowe”. Postrzegane jako organ SZSP czasopismo nie zawsze było akceptowane przez młodzież skupioną w NZS, a jednocześnie budziło podejrzenia wśród władz PRL.