W dniu 9 kwietnia 1945 roku władze polskie przejęły oficjalnie jeden z najcenniejszych zbiorów bibliotecznych w Europie zgromadzony w Danziger Stadtbibliothek, wcześniej Bibliotheca Senatus Gedanensis. Sprawą najważniejszą było zabezpieczenie budynku oraz sprowadzenie najwartościowszych obiektów wywiezionych pod koniec wojny z Gdańska. Zostały one odnalezione w piwnicach Ratusza Starego Miasta, na Zamku w Malborku i w Seminarium Duchownym w Pelplinie. Pierwszy rok pracy zespół zaangażowanych bibliotekarzy pod kierunkiem dyrektora dr. Mariana Pelczara poświęcił na porządkowanie wnętrza budynku, czyszczenie i układanie na półkach przemieszczonego księgozbioru oraz zabezpieczenie porzuconych bibliotek na terenie Gdańska i okolicy. Mimo wyjątkowo trudnych warunków, już 22 czerwca 1946 roku została oddana czytelnikom i polskiej nauce Książnica, której zasoby, zwłaszcza gdy chodzi o polonica, były do tamtej pory mało znane naukowcom, nie tylko polskim. Zadania odrodzonej Biblioteki Miejskiej formalne określał Statut Organizacyjny uchwalony przez Kolegium Zarządu Miejskiego 25 kwietnia 1946 roku. Książnica posiadała podwójny charakter: biblioteki oświatowej, jako centrala sieci czytelni i wypożyczalni publicznych oraz naukowej, w tym także ośrodka informacyjno-bibliograficznego. Te dwa kierunki działalności wyznaczały jej historię do końca 1954 roku, gdy dział naukowy został przejęty przez Polską Akademię Nauk, a oświatowy został połączony z Biblioteką Wojewódzką.