Celem artykułu jest ukazanie inkulturacji wiary i religijności ludowej jako kontekstu, w którym kształtowała się duchowość maryjna i mariologia papieża Franciszka. Inkulturacja wiary rozpoczęła się w Ameryce Południowej od momentu objawienia się Maryi w Guadalupe w 1531 r., jednak refleksja teologiczna nad znaczeniem ewangelizacji kultury i pobożności ludowej rozwinęła się na tamtym kontynencie dopiero po Soborze Watykańskim II. Kamieniami milowymi na drodze jej rozkwitu są dwie Konferencje CELAM – w Puebli w roku 1979 r. i w Aparecidzie w roku 2007 – oraz powstanie argentyńskiej teologii ludu w latach 70. XX w. Papież Franciszek w programowej adhortacji apostolskiej Evangelii gaudium podkreślił miejsce Maryi w pobożności ludowej i Jej rolę w głoszeniu Ewangelii.

Pontyfikat papieża Franciszka jest naznaczony tajemnicą miłosierdzia i wcielaniem jej w życie. Prawdę tę czerpie z Biblii, świadectwa świętych oraz współczesnego świata. Zatroskany o duchową kondycję wierzących nazywa Kościół „szpitalem polowym”, podkreślając jego misję i zadania. Chce pomóc współczesnemu człowiekowi w dotarciu do Boga i odczytaniu przez niego swego powołania. Służy temu ogłoszenie Nadzwyczajnego Roku Miłosierdzia, w którym zachęca wierzących, by potrafili lepiej poznać i przyjąć dar miłosierdzia do swego życia oraz podzielić się nim z potrzebującymi braćmi, szczególnie z ubogimi i cierpiącymi. W ramach Roku Miłosierdzia proponuje różnorodne inicjatywy duszpasterskie, ale przede wszystkim przypomina, by pojednać się z Bogiem w sakramencie pokuty i pojednania oraz dostąpić odpustu. Papież prosi, aby tym wydarzeniem zainteresowali się wszyscy, gdyż jedni są współodpowiedzialni za drugich. Służy temu ewangeliczny obraz miłosiernego Boga, który przynosi moc najsłabszym i przekazuje nadzieję, że nikt nie jest sam.

W artykule nakreślono możliwe reperkusje większej obecności przedstawicieli islamu w Europie na początku XXI stulecia. Odsetek ten wzrósł z 2% w 1950 r. do 6% w 2020. W recepcji nowej fali napływu muzułmanów na Stary Kontynent przedstawiono przewidywane konsekwencje. Rozważono zaistnienie dwu scenariuszy. Jednym z nich jest narastające wciąż przekonanie o zagrożeniu ze strony rozwijającej się w Europie populacji wyznawców islamu. Innym możliwym rozwiązaniem jest ich sukcesywna integracja. Dla obu wersji przedstawiono wyraźne przesłanki opierające się na znanych faktach, decyzjach społeczno-politycznych, ratyfikowanych umowach oraz deklaracjach decydentów. Podjęto dyskusję z pojawiającymi się stereotypami znamionującymi niechętne nastawienie do wzrastającej obecności islamu na Starym Kontynencie. Ukazano też wdrażane praktyki na rzecz integracji społeczności muzułmańskiej.

The paper explores shifts and turns that over the centuries have influenced moral thinking and instructing on moral matters within the Roman Catholic tradition. The purpose of this exploration is to shed light on the current status of moral theology and identify areas for future developments. The paper proposes ‘ecclesial ethics’ as one of such areas. It views moral theology as a dynamic discipline, shaped by the pressures, invitations and demands of the day. It claims that for moral theology to be relevant today, some fundamental questions (including the purpose of the discipline) must be revisited. It argues that practical realities in the lives of individuals, communities and the Church as well as the Planet must be at the forefront of moral theological considerations. Contemporary moral theologians and/or theological ethicists (the paper considers this distinction) are a diverse and, we dare to add, divided group. The paper argues that building bridges in a polarised world (including the world of moral theology) needs to be a priority. The overall aim of this study is to respond positively to the call for the renewal of moral theology as voiced in the ‘Decree on Priestly Formation’ of the Second Vatican Council and in several statements made by Pope Francis.

Rekonstrukcja gestów, zachowań i słów Franciszka pod kątem jego rozumienia Kościoła niesie ze sobą spore trudności. Forsowana przez niego eklezjologiczna koncepcja przysparza mu z jednej strony rzesze zwolenników, a z drugiej – prowokuje wielu do krytyki i postawy odrzucenia. Aby bez zniekształceń zrozumieć naukę papieża o Kościele, należy sięgnąć do dokumentu z Aparecidy biskupów latynoamerykańskich (2007) oraz adhortacji Evangelii gaudium (2014). „Poturbowany” Kościół Bergoglio znajduje się przede wszystkim na obrzeżach chrześcijaństwa i wyrasta z argentyńskiej opcji dla różnego typu wykluczonych. Stąd doktrynalnie i duszpastersko nieroztropnie wystawia się taka wspólnota na niebezpodstawne zarzuty propagowania religijnego synkretyzmu, osłabiania wyjątkowości i jedyności Jezusa Chrystusa, stawiania pod znakiem zapytania eklezjalnej sakramentalności.

Specyfika pontyfikatu Franciszka nie polega jedynie na spektakularnych gestach i nowym języku, ale przejawia się również w głoszonych przez niego treściach. Artykuł ten jest próbą ogólnego przedstawienia głównego przesłania nauczania papieża z Argentyny i jego zasadniczych inspiracji teologicznych, które wyjaśniają optykę i specyficzne akcenty teologiczne jego pontyfikatu. Punkt wyjścia stanowi prezentacja teologii ludu, która znajduje się w centrum myśli i nauczania Franciszka o Kościele i tworzy podstawę do rozumienia wszelkich innych zagadnień, także społecznych. W dalszej kolejności jest mowa o elementach duchowości ingacjańskiej, mającej wpływ na sposób ujęcia zagadnień teologicznych w nauczaniu jezuickiego papieża. Na końcu przedmiotem refleksji jest miłosierdzie będące kluczowym pojęciem teologicznym w koncepcji Franciszka, które znajduje aplikację w rozumieniu zagadnień szczegółowych. Analiza nauczania papieskiego prowadzi do wniosku, że jest ono zakorzenione w Piśmie Świętym, wielowiekowej tradycji teologicznej i nauczaniu Soboru Watykańskiego II, stanowiąc ich kontynuację, ale wykazuje także nowe aspekty, które eksponują głos dotychczas słabo słyszany w Kościele powszechnym.

W teologii moralnej nie poświęcono jak dotąd wiele miejsca zagadnieniu czułości. Wystarczy odwołać się do najpopularniejszych słowników związanych z tą dziedziną, aby stwierdzić albo całkowity brak tej problematyki, albo jej jedynie marginalną obecność czy to w nauczaniu doktrynalnym, czy chociażby w katalogu cnót. W niniejszym artykule zostaną ukazane niektóre dwudziestowieczne próby filozoficznego i teologicznego zmagania się z zagadnieniem czułości, które stanowiły niejako wprowadzenie do zaproponowanej przez papieża Franciszka teologii czułości. Zostaną także ukazane sposoby rozumienia czułości w teologii Ojca Świętego oraz jej egzystencjalne przykłady. Wydaje się, że papież Franciszek rozumie czułość jako sposób egzystencji i relacji z drugim człowiekiem, który współgra ze sposobem bycia chrześcijaninem w świecie, ponieważ jest to rodzaj ukazania Boga światu. Ten sposób życia charakteryzuje się empatyczną bliskością, egzystencją rozumianą jako dar z siebie, realnym uczestnictwem w życiu drugiego człowieka, w jego radościach i cierpieniach i w końcu – w ojcowskim i macierzyńskim zatroskaniu. Wedle miary, w której teologia moralna ma jako swój przedmiot ukazanie autentycznej egzystencji ludzkiej w konkretnych miejscach życia człowieka, trzeba powiedzieć, że po nauczaniu Franciszka nie jest możliwe jej uprawianie, abstrahując od czułości jako centralnej cnoty w realizacji chrześcijańskiego powołania.

Jednym z ważniejszych wyznań pontyfikatu Franciszka jest konfrontacja z coraz bardziej popularnymi w całym świecie nowymi ruchami religijnymi, przybierającymi postać „nowej Reformacji”. Bardzo wielu zwolenników w obrębie różnych denominacji chrześcijańskich zyskuje ruch pentekostalny, w którym istotnym zagadnieniem teologicznym pozostaje kwestia „teologii dobrobytu”, nazywanej także „Ewangelią dobrobytu”. Zwolennicy tego nurtu, którego początki sięgają przełomu XIX i XX w., twierdzą, że gwarancją zdrowia i bogactwa na ziemi jest wyznawanie wiary w Boga i zanoszona do Niego modlitwa. Artykuł ma na celu wyjaśnienie istoty tego zjawiska, genezy historycznej oraz zakreślenie jego zasięgu geograficznego. W dalszej części zaprezentowana została krytyczna ocena „teologii dobrobytu” w nauczaniu papieża Franciszka. Ostatnim etapem refleksji było nakreślenie najważniejszych wyzwań etycznych, wynikających z szerzenia się tej „fałszywej Ewangelii”. Z pozytywnych wymiarów wskazano docenienie wartości Pisma Świętego, a z negatywnych aspektów „teologii dobrobytu” przedstawiono: fałszywą wizję Boga i człowieka, odradzanie się starożytnych herezji gnostycyzmu i pelagianizmu, niewłaściwą interpretację teologiczną zdrowia, choroby i śmierci.

Podstawową misja Kościoła jest doprowadzenie człowieka do przyjęcia Jezusa Chrystusa jako swojego Pana i Zbawiciela. Służyć ma temu szeroko pojęta ewangelizacja. Wielu wskazuje, że obecnie Kościół przeżywa kryzys. Wydaje się, że zjawisko sekularyzacji zbiera największe dotychczas żniwo. Równolegle obserwuje się coś odwrotnego. Tysiące ludzi w Polsce i na całym świecie odnajduje się na nowo w Kościele. Bez wątpienia dzieje się tak za sprawą nowej ewangelizacji, która jest owocem Soboru Watykańskiego II. Szczególną rolę w tym dziele odgrywają dary duchowe zwane charyzmatami, które są dane przez Ducha Świętego. Wraz z nimi zauważalna staje się posługa charyzmatyczna, która gromadzi liczne rzesze ludzi potrzebujących i szukających Bożej obecności i Bożego działania. Dzięki tej posłudze i wielkiej roli nowych wspólnot przeżywamy obecnie wiosnę Kościoła.

Czy w dzisiejszych czasach człowiek cieszy się wolnością myślenia? Na ile współczesny człowiek jest krytyczny wobec zalewu informacji, gładkich słów i pięknie brzmiących banałów, jakie płyną z gazet, portali internetowych i telewizji? Gilbert K. Chesterton, angielski pisarz i publicysta żyjący na początku XX w., dostrzegał postępujący zanik myślenia w nowoczesnym świecie, który zdaje się dążyć do coraz większej relatywizacji, bezkształtności, zaniku precyzyjnie określonych pojęć i tym samym braku klarownego języka. Jest to niezwykle istotne zjawisko, ponieważ ludzka bezmyślność niesie w sobie poważne zagrożenia. Z tego względu w artykule podjęto próbę zbadania chestertonowskich zagadnień dotyczących rozmycia języka we współczesnym dyskursie oraz ich związku z postępującą bezmyślnością czasów obecnych, w których człowiek coraz bardziej pogrąża się w bezmyślności konsumpcji. W drugiej części artykułu przedstawiono koncepcję zdrowego rozsądku poprzez zarysowanie jego najważniejszych cech oraz ukazanie niezbywalnej konieczności powrotu do religii i filozofii, by na nowo zacząć kierować się klarownym myśleniem.

Antropologia Ratzingera/Benedykta XVI okazuje się ściśle teologiczna. Jej podstawy to teocentryzm, który jest chrystocentryczny. Całość osadza się w eklezjologii. Pytanie o to, kim jest człowiek i jak być człowiekiem, musi być skierowane do Boga. Jego słyszalną w Kościele odpowiedzią staje się Jezus Chrystus. Sam Kościół, będąc Ciałem Chrystusa, jest przestrzenią obcowania Boga i człowieka. Tym samym jawi się jako Boże narzędzie przemiany ludzkiego bytu – wyzwolenia i spełnienia. Człowiek nie jest istotą niezależną. Pochodzi od Boga. Istnieje, ponieważ jest kochany. Bycie stworzonym na Boży obraz przesądza o relacyjnym – dialogicznym – charakterze jego bytu. Rysą na Bożym dziele jest skażenie grzechem. Człowiek powinien zwrócić swój wzrok na doskonały Boży obraz – Jezusa (Boga i człowieka zarazem). Charakterystyczne są tutaj kategorie synostwa, dziecięctwa i proegzystencji. To wszystko staje się dostępne poprzez wejście w egzystencję Syna Bożego. Dokonuje się to poprzez chrzest w Kościele. Tam człowiek może realizować swój relacyjny byt. Z kolei liturgia otwiera nam dostęp do naszego eschatologicznego przeznaczenia.

The late Trappist monk and prolific author, Thomas Merton, was intensely concerned with the self – or to be more precise, with the desire to break free from the tyranny of the self he took to be his identity. His early years in France and England were marked by a sense of loss and dislocation. After leaving Cambridge for Columbia, his subsequent life in America and decision to be baptised a Catholic at the age of 23 eventually led to his taking vows as a Cistercian monk. On taking the name Frater Louis, the ‘world’ with all its temptations and unresolved issues had been left safely behind along with his old identity. Or so he thought. In fact, Merton’s years as a Trappist led to a best-selling autobiography written under obedience to his abbot and many more books to follow. Compared at the time of its publication to St Augustine’s Confessions, the autobiography led to his international renown as Thomas Merton. He voiced his disquiet over what he called ‘this shadow, this double, this writer who […] followed me into the cloister … I cannot lose him.’ In time, Merton came to the realisation – through the lived experience and voracious reading of the Bible, St Augustine, the mystics, the individuation process propounded by Jung, Zen Buddhism and others – that the ‘self’ he was trying to escape was, in fact, largely a ‘false’ self driven by the ego. This paper traces Merton’s journey from that self to the authentic self which is found in God, and in transcendence. Obsession with ‘the self’ as understood in the 21st century makes the study of Merton’s path to selfhood much more vital. The advent of the ‘Selfie’, the self-promotion that social media afford and the examples of narcissistic individuals in positions of power give the lie to the lives in which self-consciousness is confused with self-realisation. Nothing, as Merton discovered, could be further from the truth.

The custom of burying the dead is not merely commonly accepted by the Christianity way of disposal of the human body after death. It is most deeply rooted and perfectly expressing Christian anthropology, revealed in the Holy Scriptures as a consequence of original sin, a sign of hope in the resurrection, and imitation of Christ, who was buried in the tomb. In the Catholic view, the burial is a corporal work of mercy, an act of care for the dead and their loved ones. Gaining popularity the practice of cremation is accepted by the Church for the sake of hygiene, economy, or community. Human remains, also in the form of ashes, always must be buried or placed in the columbarium. The Church does not allow human body disposal by resomation or promession. Alternative forms of memorializing the deceased, though attractive esthetically and sentimentally, are not only outlandish in Christian culture, but also contrary to the Christian teaching on origins, nature, and destination of the human person.

On the centenary of the birth of St. John Paul II, this article reflects on his legacy for moral theology by examining the enduring relevance of his 1993 Encyclical Veritatis Splendor. Against what some authors call the new morality, this papal document holds up the classical notion of morality as a realm in which we encounter the absolute, to the point that one may even be called upon to lay down one’s life in martyrdom. As a figure of classical morality, the essay presents Antigone, who risked her life to honor her dead brother’s body. A different woman serves as a figure of the new morality: Mrs. Bergmeier, who is praised by some of the proponents of this approach for having committed “sacrificial” adultery in order to be reunited with her family. Examining the differences between these two accounts, the paper recalls the classical distinction between choice and intention. It is argued that the new morality has forgotten about the moment of choice, subsuming it entirely under the intention. In its teaching on the moral object and intrinsically evil acts, Veritatis Splendor defends the basic moral experience that we have a choice and that our choices matter.